هوش مصنوعی و میراث فرهنگی؛ پلی میان گذشته و آینده

در سال ۱۹۵۶، کارگاهی در کالج دارتموث، رسماً آغازگر پژوهش‌های سازمان‌یافته در این حوزه شد. همان‌جا بود که جان مکارتی ـ پدر علم ماشین‌های هوشمند ـ برای نخستین‌بار اصطلاح «هوش مصنوعی» را به کار برد.

کاربردهای هوش مصنوعی در میراث فرهنگی

فناوری هوش مصنوعی، مرزهای حفاظت و بازآفرینی میراث فرهنگی را دگرگون کرده است. از بازسازی آثار نابودشده گرفته تا گشودن رازهای زبان‌های باستانی، این فناوری به یکی از ابزارهای اصلی باستان‌شناسان و پژوهشگران بدل شده است.

۱. دیجیتال‌سازی و اسکن سه‌بعدی

بازسازی مجازی بناها و آثار تخریب‌شده (نمونه: بازسازی معبد پالمیرا)

ایجاد موزه‌های دیجیتال با نسخه‌های سه‌بعدی برای بازدید آنلاین

اسکن لیزری دقیق بناها برای مستندسازی و مرمت آتی

باستان‌شناسی مغناطیسی: شناسایی لایه‌های تاریخی با تحلیل داده‌های امواج

۲. تحلیل داده‌های تاریخی

کشف الگوهای پنهان در متون و کتیبه‌ها برای رمزگشایی زبان‌های منقرض‌شده

شناسایی خودکار سبک‌های هنری و تعیین دوره تاریخی آثار

ردیابی شبکه‌های بازرگانی باستان از طریق تحلیل ترکیب شیمیایی سکه‌ها و سفال‌ها

۳. مرمت و حفاظت پیشگیرانه

پیش‌بینی آسیب‌های احتمالی بناها با استفاده از حسگرها و مدل‌های هوش مصنوعی

پایش دقیق وضعیت آثار با پهپاد و پردازش تصویر

۴. افزایش دسترسی و تجربه بازدید

راهنمای هوشمند موزه‌ها و چت‌بات‌های پاسخ‌گو

استفاده از واقعیت افزوده (AR) برای نمایش مجازی بناها

بازسازی چهره‌های تاریخی بر پایه شواهد تصویری و اسکلت‌شناسی

۵. حفاظت از میراث ناملموس

احیای زبان‌های منقرض‌شده با مدل‌های زبانی پیشرفته

ثبت و تحلیل موسیقی‌های سنتی در معرض فراموشی

شبیه‌سازی آیین‌ها و مراسم‌های تاریخی در محیط‌های مجازی

هوش مصنوعی و میراث فرهنگی منطقه آزاد اروند

منطقه آزاد اروند (آبادان و خرمشهر) با پیشینه‌ای غنی از تجارت دریایی، تنوع فرهنگی و صنایع قدیمی، بستری ارزشمند برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حوزه میراث فرهنگی است.

۱. مسیر تجارت و بازرگانی تاریخی

تحلیل ترکیب شیمیایی سفال‌ها و سکه‌ها برای تعیین قدمت و مسیر تجارت

جانمایی بنادر تاریخی با استفاده از عکس‌ها و نقشه‌های قدیمی

مطالعه کارکرد ظروف و ابزارهای تاریخی در شبکه‌های بازرگانی گذشته

۲. بازآفرینی بافت تاریخی (مسکونی و صنعتی)

بازسازی بافت شهری و صنعتی آبادان بر اساس نقشه‌ها و عکس‌های قدیمی

پیش‌بینی تخریب سازه‌های تاریخی و صنعتی برای پیشگیری به‌موقع

۳. قوم‌باستان‌شناسی و هوش مصنوعی

تحلیل مهاجرت و ترکیب قومی منطقه بر اساس داده‌های تاریخی

بازتولید روایت‌های شفاهی و مستندات فرهنگی با داده‌کاوی پیشرفته

به طور کلی، هوش مصنوعی، تنها ابزاری برای حفاظت از میراث فرهنگی نیست؛ بلکه جان تازه‌ای به آن می‌بخشد و امکان تجربه دوباره گذشته را فراهم می‌کند. در منطقه آزاد اروند، با وجود چالش‌هایی چون جنگ و شرایط اقلیمی سخت، این فناوری می‌تواند در باززنده‌سازی، بازآفرینی و انتقال ارزش‌های تاریخی به نسل‌های آینده نقشی بی‌بدیل ایفا کند.

سعید پیرمند