این روزها شاید کمتر کسی مانند گذشته برای پرداخت قبوض پشت صف‌های طولانی بانک‌ها بایستد، چرا که این کار به راحتی با کمک خود پرداز یا از طریق وب سایت بانک‌ها انجام می‌شود، همانطور که برای انجام بسیاری از خدمات دیگر نیز نیازی به مراجعه حضوری نیست.
علاوه بر این بسیاری از ارگان‌ها نه تنها خدمات خود را به صورت غیر حضوری و از طریق وبسایت یا اپلیکیشن موبایل ارائه می‌کنند بلکه با استفاده از امکاناتی که اینترنت در اختیار آنها قرار داده است خدمات جدیدی مانند اعلام وضعیت دقیق ترافیک معابر را در اختیار شهروندان قرار می‌دهند. این‌گونه خدمات که در عصر فناوری اطلاعات به بشریت اهدا شدند مفهومی به نام «شهروند الکترونیک» را به وجود آورد.
هدیه عصر فناوری اطلاعات
شهروند الکترونیک به فردی خطاب می‌شود که از فناوری اطلاعات برای تعامل در جامعه، سیاست‌ها و مشارکت‌های دولتی استفاده می‌کند. به گفته کارن موسبرگر:«شهروند الکترونیک کسی است که از اینترنت به طور منظم و کارا استفاده کند». برای کسب مهارت شهروند الکترونیک، فرد باید دانش و مهارت‌های زیادی داشته باشد و از طریق رایانه یا گوشی موبایل به اینترنت دسترسی داشته باشد تا بتواند به راحتی با ارگان‌های خصوصی و عمومی تعامل برقرار کند.
قرن بیست و یکم قرن گذر از جامعه صنعتی و ورود به جامعه اطلاعاتی است و با گسترش منابع دیجیتال، نوع جدیدی از شهرها به نام شهرهای الکترونیک در حال ظهور هستند، لذا امروزه پیشرفت جوامع به سمت دنیای الکترونیک است و در چشم‌انداز بیست‌ساله کشور نیز کلیه امور حول محور توسعه دولت الکترونیک در جریان است. از این رو توجه به توسعه شهر الکترونیک و شهروند الکترونیک مقوله‌ای است که نیازمند توجه و تلاش همه‌جانبه دولت و شهروندان است. چراکه با توسعه شهر الکترونیک می‌توان از اتلاف هزینه‌ها و منابع جلوگیری کرد و آنها را در مسیرهای دیگر توسعه کشور هدایت نمود و در دنیای امروز که زمان، نقش مهمی در همه امور و در موفقیت و پیشرفت بیشتر بشریت دارد، باید از تکنولوژی‌ها و ابزار ارتباطی جدید برای سرعت بخشیدن به امور ضروری روزمره استفاده کرد.
در شهر الکترونیک چه خبر است؟
الکترونیکی شدن فرآیندها و خدمات شهری، چهره‌ای دوست داشتنی تر از محل زندگی ما ایجاد می‌کند وارگان‌هایی که بیشترین تماس‌ها را با زندگی روزمره مردم دارند، نقش بسیار مهمی در زیباتر شدن هر چه بیشتر این چهره ایفا می‌کنند. ضمن این‌که پرداختن به خدمات برخط و مقوله شهروندان الکترونیک از بار مسوولیت‌های آنها نیز به شدت خواهد کاست. به عنوان مثال، سال‌هاست که در کشور سعی می‌شود معابر، ادارات و … برای جانبازان و معلولان جسمی حرکتی مناسب‌سازی گردد و بحث شهروند الکترونیک می‌تواند به این گروه از جامعه کمک بسیاری کند. در شهرهای امروزه، به دلیل ساختار سازمان‌ها و چیدمان و مسایل ساختمانی، افراد با توانایی جسمی کم، جانبازان و معلولان از شانس برابری برای خدمات‌گیری بهره‌مند نیستند، ولی در شهرهای الکترونیک این افراد بدون نیاز به جابجایی و یا استفاده از ابزارهای خاص و پیشرفته حرکتی، توانایی استفاده مطلوب و برابر از خدمات را خواهند داشت و در شهر الکترونیک و با وجود گیشه‌های الکترونیک افراد با فشردن چند دکمه همان کار را در ظرف چند دقیقه و بدون زحمت انجام خواهند داد. پرداخت الکترونیکی هزینه تمام خدمات تنها با یک کارت نیز که از ساده‌ترین مزایای زندگی در چنین شهری است.
نگاه چند جانبه دولت برای توسعه خدمات الکترونیکی
دولت می‌تواند با فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و الکترونیکی نمودن خدمات خود و همچنین فرهنگ‌سازی و تربیت شهروندان الکترونیک، گام‌های موثری را برای توسعه کشور بردارد. در وهله اول آموزش شهروندان و فرهنگ‌سازی مهترین گام می‌باشد و مساله بسیار مهم دیگر که می‌تواند به این فرهنگ کمک نماید، آموزش چگونگی استفاده از خدمات به جای بیان صرف وجود خدمات است و باید به طور واضح و عملی آموزش‌های لازم را به شهروندان ارائه داد و چگونگی استفاده از خدمات را به نحو شایسته و از طرق مختلفی مثل دوره‌های آموزشی، تلویزیون و تبلیغات، آموزش داده شود که در این مرحله فعالیت‌های زیادی در بسیاری از شهرهای کشور انجام شده است. به عنوان مثال شهرداری تبریز دوره‌های شهروند الکترونیک را برای بیش از ۳۲۰ هزار شهروند تبریزی برگزار کرده است و هم‌راستا با اجرای طرح شهروند الکترونیک، شهرهایی مثل اصفهان، قم، کاشان، کرمان، ارومیه و بسیاری از شهرهای دیگر دوره‌های آموزش شهروند الکترونیک را به شهروندان ارائه داده‌اند و روز به روز بر تعداد افرادی که آموزش‌های لازم را در این زمینه می‌بینند افزوده می‌شود. به هر حال اهمیت و سوق دادن مردم به سمت شهروند الکترونیک موضوع مهمی است که در کشورهای در حال پیشرفته به سرعت در حال اجرایی شدن است و به هر دلیلی نباید کشور ما از این مهم غافل شود و این آموزش‌ها باید به شکلی کاربردی‌تر به شهروندان ارائه شود. از این ها که بگذریم در سال‌های اخیر در استان‌های کشور فعالیت‌های قابل قبولی در باب شهروند الکترونیک صورت گرفته که نشان از تلاش مسئولان در این امر دارد که در ادامه به برخی از این فعالیت‌ها اشاره خواهم کرد.
کارت شهروندی
کارت شهروندی علاوه برقابلیت کارت بانکی امکان تعریف به‌عنوان کارت شناسایی، کارت بیمه، امضای دیجیتال، کارت تخفیف، بن کارت و … را دارد که پرداخت سریع و قابل اطمینان را فراهم می‌کند. این کارت، ترکیب کارت شتابی و کارت هوشمند مبتنی بر فناوری روز است و با این کارت می‌توان همانند سایر کارت‌های عضو شتاب، از پایانه‌های فروش خرید کرد و از دستگاه‌های خودپرداز پول دریافت کرد. همچنین با قابلیت کیف پول الکترونیکی، امکان پرداخت در حوزه‌های حمل و نقل شهری مانند اتوبوس، مترو و پارکومتر وجود دارد و شهروندان می‌توانند جهت سهولت در احراز هویت و دریافت خدمات در بخش‌های مختلف، از این کارت‌ها استفاده کنند و قابل ذکر است که تاکنون دربسیاری از شهرهای کشور مانند تهران، مشهد، شیراز، اهواز، رشت، منطقه آزاد انزلی و قشم تعداد زیادی کارت شهروندی ارائه شده است.
پست الکترونیک شهروندان
یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که یک شهروند الکترونیک باید داشته باشد، دسترسی به پست الکترونیک منحصر به فرد است تا بتواند از سیستم نوین پستی استفاده کند و کم‌کم با سیستم پست قدیمی بدرود گوید. ممکن است تا به حال بارها شعار « هر شهروند یک پست الکترونیک» را شنیده باشید. درواقع این شعاریست که بسیاری از مسئولین در راستای تحقق شهر و شهروند الکترونیک اعلام کرده‌اند و کوشیده‌اند تا سرویس پست الکترونیک را به شهروندان ارائه دهند. به طور مثال شهرداری مشهد سامانه «من میل» و شهرداری تبریز نیز سامانه پست الکترونیکی را تحت آدرسTabriz.ir ارائه می‌دهد.
سامانه نرم‌افزاری خدمات شهری
با توسعه و گسترش شهرها و افزایش تنوع کاربری‌ها و خدماتی که در حوزه‌های مختلف شهری توسط نهادها ارائه می‌شود، نیاز بیشتری به استفاده از خدمات و ابزارهای الکترونیک و نرم‌افزارهای قدرتمند احساس می‌شود. به طوریکه با استفاده از این نرم‌افزارها دسترسی به خدمات بیشتری، با صرف زمان کمتری امکان‌پذیر می‌شود. امروزه سامانه‌ها و نرم‌افزارهایی تحت عناوین مختلف از سوی شهرداری‌ها و سازمان‌ها ارائه می‌شوند و خدمات متعددی مانند مسیریابی شهر که توان جستجو تمامی مراکز اداری، بانکی، تجاری، خدماتی، گردشگری و تفریحی را ارائه می‌دهد. در ایران هم شهرهای مشهد، نیشابور، کرج، تبریز و… این خدمت را به شهروندان خود ارائه می‌دهند.
در واقع اجرای این طرح‌ها برای تحقق اهداف شهروند الکترونیک در کشور شروع کار خوبی بوده و باعث شده که اقدامات جدی‌تری در این مورد انجام شود و هم اکنون نیز در بسیاری از استان‌ها شاهد پیشرفت خوبی در خدمات الکترونیکی هستیم و این در حالی است که با بهره‌برداری از نرم‌افزار موبایل‌محور با عنوان چشم شهروند، سامانه مسیریاب شهرها، پورتال خدمات، فروش مجازی و … که از سوی شهرداری استان‌های قم، تهران، مشهد، تبریز و …ارائه می‌شود، می‌توان جایگاه شهروند الکترونیک در کشور را ارتقا داد. ارتقای خدمات الکترونیک و به روز بودن مردم در زمینه استفاده از این امکانات در حالی مطرح می‌شود که کشورهای پیشرفته دنیا در سال‌های گذشته امکان استفاده از خدمات شهروند الکترونیک را برای افراد ناتوان و معلول هم فراهم کرده‌اند موضوعی که علاوه بر کاهش هزینه‌ها برای دولت، زمینه آسایش مردم را هم فراهم کرده است و امید است که در کشور ما نیز تلاش‌ها برای تحقق این مهم بیش از پیش شود.
Kamal Rezaei
CCNP , MCSE 2003 ,MCTS 2008, MCSE 2012